Richtlijn Sanctiemodel informatieplichten vernieuwd: tot wel 60% korting voor consumenten

Online webshops, dienstverleners met een online inschrijfformulier, ondernemers die contracteren via e-mailverkeer en deur-aan-deurverkopers zijn slechts enkele voorbeelden van handelaren die gevolgen kunnen ondervinden van de recente update van de Richtlijn Sanctiemodel informatieplichten. 

Wanneer kunnen handelaren gesanctioneerd worden?

Voordat we ingaan op de Richtlijn Sanctiemodel informatieplichten geven we in het kort een introductie welke gedragingen gesanctioneerd worden via het sanctiemodel. 

Allereerst is een handelaar die een overeenkomst op afstand of overeenkomst buiten de verkoopruimte wil sluiten met een consument of een aanbod daartoe wil doen, wettelijk verplicht om bepaalde informatie te verstrekken vóórdat een consument daaraan wordt gebonden, zo bepaalt artikel 6:230m lid 1 BW. Deze informatie moet bovendien op een duurzame gegevensdrager (bijvoorbeeld pdf-bestand of e-mail) worden verstrekt. 

NB: In deze Legal Update worden de algemene informatieplichten als beschreven in artikel 6:230m BW als uitgangspunt genomen. Dit artikel is van toepassing op een overeenkomst op afstand en een overeenkomst buiten de verkoopruimte. De wetgever heeft in artikel 6:230g sub e & f BW  gedefinieerd wat hieronder moet worden verstaan.

Daarnaast moet een handelaar die gebruikmaakt van een elektronisch bestelproces en een zogenoemde bestelknop voldoen aan de eisen die staan beschreven in artikel 6:230v lid 3 BW (zie hierna).

De rechter moet zowel in verstekprocedures als procedures op tegenspraak ambtshalve toetsen of de handelaar de als essentieel aan te merken informatie heeft verstrekt en een juiste bestelknop heeft gebruikt, en in het verlengde daarvan of ambtshalve sancties opgelegd moeten worden, zo heeft de Hoge Raad overwogen in het Arvato I-arrest (ECLI:NL:HR:2021:1677).

Wat is de Richtlijn Sanctiemodel informatieplichten?

Naar aanleiding van het Arvato I-arrest heeft het LOVCK van de Rechtspraak in 2021 de eerste versie van de Richtlijn Sanctiemodel essentiële informatieplichten vastgesteld. Dit sanctiemodel omvatte niet-bindende richtlijnen op basis waarvan rechtbanken de sanctie konden bepalen die aan een handelaar kon worden opgelegd als hij niet voldeed aan zijn essentiële informatieplichten. De sanctionering vond plaats in de vorm van een kortingspercentage dat de consument kreeg toegekend op de aankoopsom. 

Door de jaren heen is het sanctiemodel een aantal maal geüpdatet. De meeste recente update is van 6 februari 2025 als gevolg van twee arresten van de Hoge Raad van 4 oktober 2024. Als gevolg daarvan omvat het sanctiemodel niet alleen nieuwe categorieën en kortingspercentages ten aanzien van voldoende ernstige schendingen van essentiële informatieplichten, maar ook kortingspercentages voor het gebruik van een onjuiste bestelknop door een handelaar in zijn elektronisch bestelproces. Het aangepaste sanctiemodel dat voortaan verdergaat onder de verkorte titel 'Richtlijn Sanctiemodel informatieplichten' is raadpleegbaar op rechtspraak.nl. 

Voordat we ingaan op de inhoud van het nieuwe sanctiemodel bespreken we kort op welke informatieplichten het sanctiemodel ziet en welke eisen gesteld worden aan een bestelknop. 

Wat zijn essentiële informatieplichten?

De sancties uit de Richtlijn Sanctiemodel informatieplichten kunnen opgelegd worden indien een handelaar informatie uit één of meer essentiële informatieplichten niet heeft verstrekt én dit kwalificeert als een voldoende ernstige schending. 

Wat zijn dan die essentiële informatieplichten? De Hoge Raad bestempelt in het Arvato I-arrest de volgende informatieplichten uit artikel 6:230m lid 1 BW als essentieel: 

1. de voornaamste kenmerken van de zaken of diensten
2. de identiteit en adresgegevens van de handelaar
3. de totale prijs van de zaken of diensten
4. de afwijkende kosten voor het gebruik van een communicatiemiddel voor het sluiten van de overeenkomst
5. de wijze van betaling, levering, uitvoering, leveringstermijn
6. het ontbindingsrecht (herroepingsrecht/wettelijke bedenktijd)
7. de duur van de overeenkomst of de opzeggingsvoorwaarden bij een overeenkomst voor onbepaalde duur of met stilzwijgende vernieuwing, en
8. de minimumduur van de uit de overeenkomst voortvloeiende verplichtingen voor de consument

Hoe moet de informatie worden verstrekt aan de handelaar?

De sancties uit de Richtlijn Sanctiemodel informatieplichten kunnen ook opgelegd worden indien een handelaar informatie uit één of meer essentiële informatieplichten niet op een duurzame gegevensdrager heeft verstrekt.

De handelaar moet alle informatie op een 'duurzame gegevensdrager' verstrekken. Hierbij valt bijvoorbeeld te denken aan het verstrekken van informatie op papier, usb-sticks, geheugenkaarten of via e-mail. Waarbij ten aanzien van een overeenkomst buiten de verkoopruimte geldt dat de handelaar de informatie in beginsel op papier moet verstrekken, tenzij de consument instemt met verstrekking op een andere duurzame gegevensdrager. 

Gelet op de vele informatie die de handelaar aan de consument moet verstrekken en de uiteenlopende wijzen waarop handelaren contracteren, lijkt de wetgever de handelaar tot op bepaalde hoogte tegemoet te komen. De handelaar moet uiterlijk bij de – verplicht te sturen opdrachtbevestiging – gebruikmaken van een duurzame gegevensdrager. Vóór het sluiten van de overeenkomst kan de informatie dus nog op een andere manier worden verstrekt, bijvoorbeeld door dit te verwerken in het onlinebestelproces. In dat geval moet de handelaar later, na het sluiten van de overeenkomst, de informatie nogmaals verstrekken, maar dan op een duurzame gegevensdrager. 

Welke eisen worden gesteld aan het gebruik van een bestelknop in een elektronisch bestelproces?

De sancties uit de Richtlijn Sanctiemodel informatieplichten kunnen tenslotte opgelegd worden als een handelaar een onjuiste bestelknop heeft gebruikt.

Een ondernemer die gebruikmaakt van een elektronisch bestelproces (overeenkomst op afstand) is verplicht dat proces op zodanige wijze in te richten dat een consument een aanbod niet kan aanvaarden dan nadat hem op niet voor misverstand vatbare wijze duidelijk is gemaakt dat de bestelling een betalingsverplichting inhoudt (artikel 6:230v lid 3 BW). 

Als de consument een online aanbod aanvaardt door gebruik te maken van een knop of soortgelijke functie (de "bestelknop") is aan voornoemd vereiste voldaan indien bij het plaatsen van de bestelling ondubbelzinnig en op goed leesbare wijze blijkt dat het plaatsen van de bestelling een betalingsverplichting ten opzichte van de ondernemer inhoudt. De zinsnede «bestelling met betalingsverplichting» voldoet volgens de wetgever in ieder geval aan de gestelde eisen (artikel 6:230v lid 3 BW).

De vormgeving van de zogenoemde 'bestelknop' in een elektronisch bestelproces is recent een veel besproken onderwerp (geworden). Op 4 oktober 2024 oordeelde Hoge Raad (ECLI:NL:HR:2024:1355) namelijk dat een knop met de tekst 'bestelling plaatsen', 'bestellen' of 'bestelling afronden' niet voldoet aan artikel 6:230v lid 3 BW. Welke tekst dan wel voldoet, daar rept de Hoge Raad niet over. 

Welke sancties gelden op basis van de Richtlijn Sanctiemodel informatieplichten als uitgangspunt?

Als de rechter een schending van een essentiële informatieplicht vaststelt die voldoende ernstig is en/of vaststelt dat de bestelknop onjuist is, kan hij ambtshalve een sanctie opleggen. Indien (een deel van) de essentiële informatie op de duurzame gegevensdrager ontbreekt, geldt dat volgens het sanctiemodel als één (extra) schending.

Op basis van het aantal schendingen stelt de rechter vervolgens vast hoeveel korting de consument krijgt toegekend: 

Het sanctiemodel omvat niet-bindende richtlijnen. Rechters mogen, zij het gemotiveerd, van het sanctiemodel afwijken (hetgeen zowel een afwijking naar beneden als naar boven kan zijn).

Een voorbeeld:

Een veel voorkomende procedure waarin het sanctiemodel wordt toegepast, is de incassoprocedure. Voorbeeld: een consument bestelt online een smartwatch en kiest voor achteraf betalen. De factuur van €100,- blijft helaas onbetaald. 

De webwinkelier start een incassoprocedure en vordert daarin betaling van de factuur. Ook als de consument niet in de procedure verschijnt, toetst de rechter ambtshalve of de webwinkelier (i) aan zijn essentiële informatieplichten heeft voldaan en (ii) of de gebruikte bestelknop voldoet aan de wet. Als de rechter in het slechtste geval meer dan drie voldoende ernstige schendingen van essentiële informatieplichten vaststelt én concludeert dat de bestelknop niet voldoet, kan de rechter in beginsel een sanctie van 60% toepassen. 

Als de rechter tot het opleggen van een sanctie van 60% overgaat, betekent dit dat de webwinkelier uiteindelijk maar €40,- voor de door hem geleverde (en door de klant te behouden) smartwatch ontvangt. 

Kanttekeningen

1. Van belang is te beseffen dat naast artikel 6:230m BW aanvullend per soort overeenkomst nog specifieke informatieplichten gelden waarop de Richtlijn Sanctiemodel informatieplichten wordt toegepast. Het gaat volgens het sanctiemodel om de toetsing van de volgende informatieplichten:
   • bij overeenkomsten op afstand: artikel 6:230m BW in verbinding met artikel 6:230v BW
   • bij overeenkomsten buiten de verkoopruimte: artikel 6:230m BW in verbinding met artikel 6:230t BW
   • bij overeenkomsten anders dan op afstand of buiten de verkoopruimte: artikel 6:230l BW
2. Voor de volledigheid zij erop gewezen dat artikel 6:230m BW en de onder punt 1 genoemde artikelen geen compleet overzicht geven van de informatieplichten die op een handelaar kunnen rusten. Deze informatieplichten die volgen uit de Richtlijn consumentenrechten laten de toepassing van andere informatieplichten (zowel business-2-consumer als business-2-business) onverlet. Voorbeelden van andere informatieplichten zijn te vinden in Richtlijn 2006/123/EG en Richtlijn 2000/31/EG.

Dit is een Legal Update van Mariska Nijenhof-Wolters en Anouk Lankhaar.